Bossche bol geschiedenis
Een Bossche bol of sjekladebol (chocoladebol) is een gebakspecialiteit uit ‘s-Hertogenbosch die wordt gebakken van soezenbeslag, daarna geglazuurd met gesmolten chocolade en vervolgens gevuld met slagroom. Bossche bollen hebben een diameter van ongeveer twaalf cm en zijn daarmee flinke gebakjes.
De lekkernij wordt voornamelijk buiten ‘s-Hertogenbosch een ‘Bossche bol’ genoemd. De Bosschenaren zelf spreken van een ‘sjekladebol’. Een échte Bossche bol is een bol gemaakt door een van de vele Bossche banketbakkers, hoewel het recept dat wordt gebruikt nog wel eens kan verschillen.
De eerste vermeldingen
Heel veel Bossche banketbakkers maakten chocolade bollen en elke bakker had daarvoor zijn eigen recept, al waren de verschillen waarschijnlijk niet heel groot.
En gelukkig adverteerden ze ook volop, vooral in de Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant; hierin vonden we advertenties van Bossche banketbakkers, zoals Lambermont, Van Berkel, Van Hove, De Witte Brug, enzovoort.
In een advertentie op 19 januari 1903 komen we voor het eerst de naam ‘chocolade bol’ tegen; Banketbakkerij De Klok in de Vughterstraat (van J. Lambermont), meldt dat zijn chocolade bollen “steeds voorhanden” zijn. De bollen staan vermeld tussen allerlei andere gebaksoorten, wat doet vermoeden dat deze dus al veel langer tot het standaardassortiment horen.
Een andere telg uit het bakkersgeslacht Lambermont, Josephus Johannes Lambermont, bestierde sinds 1872 de banketbakkerij aan de “Vischstraat 16”. Zijn gelijknamige zoon, die hem begin 20ste eeuw opvolgde, plaats in 1919 meerdere malen een advertentie waarin hij vermeldt dat zijn chocolade bollen de enige echte zijn. En hij voegt daaraan toe dat de bakkerij dit artikel reeds meer dan 30 jaren, als een specialiteit, in zijn winkel aanbiedt. Helaas is hiervoor verder geen hard bewijs te vinden.
Maar! Niet een van de talloze andere bollenbakkers in de stad publiceerde een protestadvertentie tegen deze nogal dwingende stelling. Iets wat men toch écht wel deed als een concurrent iets beweerde wat niet correct was. Bij gebrek aan sociale media vocht men destijds onderlinge geschillen soms uit via advertenties in de krant
's-Hertogenbosch of 's-Gravenhage
Als het gaat over de geschiedenis van de chocolade bol met slagroomvulling dan kom je twee hoofdrolspelers tegen, namelijk Bosschenaar Josephus Johannes Lambermont en Hagenaar Henri van der Zijde. Hun bakkerijene waren beide gevestigd aan de Visstraat.
Josephus Johannes Lambermont bestierde vanaf 1872 de bloeiende banketbakkerszaak op nummer 16. Zoals we eerder zagen had hij veel succes met zijn met crème gevulde chocolade bollen. In 1920 kreeg hij pal tegenover zijn zaak concurrentie van de jonge Haagse bakker Henri van der Zijde, die de bakkerij van Scheefhals aan de Visstraat 25/ hoek Smalle Haven overnam. Hij begon er een Haagsche lunchroom en banketbakkerij.
Van der Zijde zou, volgens ontelbare vermeldingen op sociale en andere media, kort na de opening van zijn zaak een eigen variant hebben bedacht op de chocolade bol. In plaats van chocolade bollen met crème te verkopen, zoals zijn overbuurman en alle andere Bossche bakkers) deden, bedacht hij dat een slagroomvulling nog lekkerder zou zijn. Daarmee zou hij, zoals vandaag de dag overal te lezen is, de uitvinder zijn van de chocolade bol zoals wij die nu kennen …
Of toch niet? Want er is weinig overtuigend bewijs voor deze bewering. De teksten op het internet zijn letterlijk geknipt en geplakt en n ergens is gedegen onderzoek gedaan. De enige bronnen die genoemd worden zijn verre familieleden die het van horen zeggen hebben.
De Haagse invloed is daarom uiterst onzeker.
Wel deed Henri van der Zijde er als ondernemer alles aan om van zijn zaak een succes te maken. Zou hij daarom dan niet groots hebben uitgepakt met een zelfbedachte variant op de aloude chocolade bol? Zou hij daar dan ook niet uitbundig mee hebben geadverteerd? En zou vooral zijn overbuurman Josephus Johannes Lambermont niet ongetwijfeld grof reclamegeschut hebben ingezet om die Haagse bluf onschadelijk te maken? Niets van dat alles…
Nu kan het natuurlijk zijn dat Van der Zijde kan zijn chocolade bollen natuurlijk onder een andere naam verkocht hebben. En ja, het is ook nog mogelijk dat Van der Zijde, als goede overbuur, Lambermont adviseerde zijn chocolade bollen eens met slagroom te vullen. Maar dat ligt niet heel erg voor de hand. Dit alles maakt het op zijn minst twijfelachtig dat Hagenaar Henri van der Zijde de ‘bedenker’ zou zijn van onze chocolade bol.
De voorgangers van de Bossche bol
Soezen, met hartige of zoete vulling, bestaan al eeuwenlang. De soes gevuld met zoete crème of room is geen Bossche of Brabantse uitvinding. Al in 1815 adverteert een Utrechtse bakker met ‘roombollen’. Roombollen werden in heel Nederland gemaakt in talloze varianten. De vraag is dus of de chocolade bol vroeger misschien onder een andere naam werd verkocht.
Banketbakkerij De Klok in de Vughterstraat (van J. Lambermont) adverteert op 14 maart 1892 met roombollen. Enkele dagen later plaatst patissier G.J. Mandos-Baudoin, gevestigd in de Ridderstraat A300 (nu nr. 14) een advertentie. Hij meldt daar dat zijn chocolade roombollen ”dagelijks versch voorhanden” zijn. Dat lijkt er al een beetje op.
Wat we natuurlijk niet weten is hoe die chocolade bollen werden gemaakt en wat er precies in zat. Dat wordt er niet bij vermeld.
Merkwaardig
Bakker Josephus Johannes Lambermont uit de Visstraat 16 meldt dan wel consequent in al zijn advertenties dat hij de enige echte chocolade bollen verkoopt, maar waarmee ze gevuld zijn blijft gissen.
Dit verandert in februari 1924. Dan vermeldt Bakker Lambermont voor het eerst in een advertentie dat hij naast de bekende chocolade bollen met crêmevulling van Lambermont nu ook iets geheel nieuws verkoopt, namelijk chocolade bollen die zijn gevuld met zuivere slagroom. Dan mag je dus gerust aannemen dat hij al zijn chocolade bollen vóór die datum vulde met crème. Waarschijnlijk was dat crème pâtissière, ook wel bekend als banketbakkersroom, gele room of roomvla.
Tot 1938 adverteert Lambermont, net als andere bakkers, met beide varianten waartussen de klant kan kiezen. Daarna wordt alleen nog de slagroomvariant aangeprezen en lijkt de bol met crème van het toneel verdwenen te zijn.
Bakker Henri van der Zijde adverteerde, net Bakker Lambermont, zeer regelmatig en uitvoerig in de Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant. Maar onderzoek blijkt dat er geen enkele advertentie te vinden is, waarin Van der Zijde meldt dat hij chocolade bollen verkoopt! Hij adverteerde wel met chocolade figuren, speculaas, boterletters, appelbollen, appelbeignets, diverse soorten slagroomgebakjes, pasteitjes, croquetten en nog véél meer.
Maar zeker niet met chocolade bollen! Dat is toch op zijn minst merkwaardig te noemen. Vooral omdat we al eerder zagen dat zijn overbuurman Lambermont al vanaf 1924 adverteert met een slagroomvariant van zijn chocolade bollen en daar in 1938 zelfs helemaal op overschakelt.
Tegenwoordig beschouwen de meeste Bosschenaren de chocolade bollen van bakker Jan de Groot aan de Stationsweg als ‘de enige echte’. Deze zijn dan ook ongekend populair. Kom niet aan bollen van Jan de Groot, want dan raak je de Bosschenaar in zijn ziel. Maar daarbij moet wel worden gezegd dat het niet Jan De Groot is, die in de jaren 30 heeft bedacht de bollen voortaan alleen nog met slagroom te vullen. Er is immers voldoende bewijs dat andere Bossche bakkers dit al vanaf 1924 deden.
Conclusie
Wie de eerste chocolade bol heeft uitgevonden en wie de slagroomvulling heeft bedacht valt (tot op heden) niet met glashard bewijsmateriaal aan te tonen. Enerzijds zijn het voornamelijk verhalen “van horen zeggen”, herinneringen van nazaten van de betrokken bakkers die vertellen welke rol hun voorvaderen hierin speelden. Soms zijn die zelfs in tegenspraak met wat er wel aan concreet bewijsmateriaal is.
Dat de Haagse bakker Henri van der Zijde er iets mee te maken heeft gehad, daarvoor is tot op heden geen concreet bewijs gevonden. Dat bakker Jan de Groot als eerste de bol vulde met slagroom is aantoonbaar onjuist. Anderzijds zijn er de advertenties van Bossche bakkers. En die maken het vooralsnog toch wel aannemelijk dat de eerste chocoladebollen ‘met slagroom’, dus de huidige bekende, op 23 februari 1924 voor het eerst werden verkocht bij Lambermont in de Visstraat.